Η κουλούρα, το στρογγυλό κρητικό παξιμάδι, είναι ένα από τα κατ΄ εξοχήν κρητικά προϊόντα και μαζί με το ντάκο για αιώνες αποτελεί βασικό συστατικό της πασίγνωστης Κρητικής διατροφής. Είναι συνήθως κρίθινη, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που φτιάχνεται σταρένια ή μυγάδι (αναμεμιγμένα άλευρα).
Το ζύμωμα της κουλούρας αποτελούσε ολόκληρη τελετουργία για τα κρητικά νοικοκυριά. Γινόταν σε ξύλινη σκάφη και συνήθως όχι από μία αλλά από περισσότερες γυναίκες, μέλη της ίδιας οικογένειας ή γειτόνισσες, που μαζεύονταν για να ζυμώσουν μαζί και να φουρνίσουν. Η κουλούρα γινόταν από μια μακρόστενη λωρίδα ζύμης που αρχικά τυλιγόταν στρογγυλή και στη συνέχεια κοβόταν εγκάρσια για να ξεχωρίσει το "πανωκαύκαλο" από το "κάτωκαύκαλο".
Το ζύμωμα της κουλούρας αποτελούσε ολόκληρη τελετουργία για τα κρητικά νοικοκυριά. Γινόταν σε ξύλινη σκάφη και συνήθως όχι από μία αλλά από περισσότερες γυναίκες, μέλη της ίδιας οικογένειας ή γειτόνισσες, που μαζεύονταν για να ζυμώσουν μαζί και να φουρνίσουν. Η κουλούρα γινόταν από μια μακρόστενη λωρίδα ζύμης που αρχικά τυλιγόταν στρογγυλή και στη συνέχεια κοβόταν εγκάρσια για να ξεχωρίσει το "πανωκαύκαλο" από το "κάτωκαύκαλο".
Στα παιδικά μου χρόνια, όντας τυχερός, πρόλαβα τη γιαγιά μου να ζυμώνει με τις γειτόνισσες και τον παππού να ανάβει με αγκαλιές ξύλα τον ξυλόφουρνο της αυλής. Όταν οι κουλούρες ζυμώνονταν και ο ξυλόφουρνος ήταν έτοιμος, ο παππούς έβαζε τις κουλούρες στο φούρνο με τα φουρνιστήρια ή φουρνίστρες (μακριά ξύλα με μεγάλη επιφάνεια στην άκρη). Η γειτονιά και το χωριό ολόκληρο μοσχομύριζε καθώς ψήνονταν οι κουλούρες και εμείς περιμέναμε ανυπόμονα πότε ο παππούς θα βγάλει τις πρώτες κουλούρες, ζεστές ζεστές. Η φρεσκοφουρνισμένη κουλούρα αλατισμένη και περιχυμένη με ελαιόλαδο στην αυλή της γιαγιάς αποτελεί μια από τις γευστικότερες αναμνήσεις των παιδικών μου χρόνων που συναγωνίζεται μόνο τις τηγανιστές πατάτες της παραθιάς και τα μυρωδάτα γλυκοπορτάκαλα στο χωράφι.Οι κυλούρες αποθηκεύονταν και χρησιμοποιούνταν ως καθημερινό ψωμι, συμήθως βρεγμένες. Επίσης αποτελούσαν μαζί με το τυρί και τις ελιές το συνηθισμένο προσφάι που έπαιρναν στο χωράφι και έτρωγαν κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Σήμερα στα χωριά της Κρήτης ευτυχώς υπάρχουν ακόμα ξυλόφουρνοι και νοικοκυριά που ζυμώνουν και φουρνίζουν. Οι δυο αυτές φωτογραφίες είναι από τον ξυλόφουρνο του Μιχάλη Λαυρεντάκη και της γυναίκας του Ευαγγελίας που τους πετύχαμε να φουρνίζουν στην Παραλία Μιλάτου τον Μάϊο του 2007 και δεν αποφύγαμε να τιμήσουμε δεόντως τις φρεσκοφουρνισμένες κουλούρες που μας κέρασαν συνοδευόμενες με ντόπιο τυρί και ρακή.
Υ.Γ. : Αναλυτικές πληροφορίες για το κρητικό παξιμάδι και την ιστορία του, καθώς και συνταγές μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα του συνεταιρισμού παραγωγών κρητικού παξιμαδιού www.paximadi.gr.Μάλιστα, στην ενότητα "Ιστορία" της ιστοσελίδας αυτής η παλιά φωτογραφία απεικονίζει μια μακαρίτισσα πλέον συγχωριανή μας Μιλαθιώτισσα, τη Μαρνέλαινα που ζύμωνε ακόμα και σε μεγάλη ηλικία μέχρι πριν από μερικά χρόνια.
